(Tham luận tại Tọa đàm “Tiết kiệm – Sức mạnh nội sinh trong kỷ nguyên số” do Thời báo Ngân hàng tổ chức nhân dịp Ngày Tiết kiệm Thế giới 31/10)
Trong bối cảnh đó, tiết kiệm vi mô được xem là một trụ cột quan trọng trong việc hiện thực hóa mục tiêu của Chiến lược tài chính toàn diện quốc gia. Tiết kiệm dù nhỏ là nền tảng của an toàn tài chính, giúp mỗi người, mỗi gia đình chủ động hơn trước những biến động của cuộc sống, đồng thời tạo điều kiện để họ tham gia sâu hơn vào hệ thống tài chính chính thức.
Tuy nhiên, với phụ nữ nghèo và cộng đồng yếu thế, việc thay đổi nhận thức và hình thành thói quen tiết kiệm không hề dễ dàng. Họ thường phải lựa chọn giữa chi tiêu cho nhu cầu thiết yếu trước mắt và tích lũy cho tương lai. Chính vì vậy, việc phát triển mô hình tiết kiệm vi mô, những khoản tiết kiệm nhỏ, đều đặn và phù hợp thu nhập, trở thành chìa khóa giúp họ từng bước đạt được sự tự chủ và ổn định tài chính, đồng thời góp phần hiện thực hóa mục tiêu Chiến lược tài chính toàn diện quốc gia.
Tổ chức Tài chính vi mô Tình Thương (TYM), được Hội LHPN Việt Nam thành lập năm 1992 và là tổ chức tài chính vi mô đầu tiên được Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cấp phép hoạt động vào năm 2010, là một trong những đơn vị tiên phong mang dịch vụ tài chính chính thức đến với phụ nữ nghèo và cộng đồng yếu thế. Suốt hơn ba thập kỷ qua, TYM không chỉ cung cấp các khoản vay nhỏ để phát triển sinh kế, mà còn góp phần hình thành và duy trì thói quen tiết kiệm vi mô bền vững, nơi mỗi đồng tiết kiệm, dù nhỏ bé, đều chứa đựng giá trị của niềm tin và khát vọng vươn lên của phụ nữ nghèo và cộng đồng yếu thế.
- Tiết kiệm vi mô: Khái niệm và vai trò
Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển của tài chính toàn diện, khái niệm tiết kiệm vi mô ngày càng được nhắc đến như một giải pháp thiết thực giúp mọi người dân, đặc biệt là phụ nữ và nhóm yếu thế, có cơ hội tiếp cận và tham gia vào đời sống tài chính chính thức.
Tiết kiệm vi mô là hình thức tích lũy tài chính với giá trị nhỏ nhưng thực hiện thường xuyên, được thiết kế phù hợp với những người có thu nhập thấp, không ổn định hoặc sinh sống tại khu vực nông thôn, vùng sâu vùng xa. Bên cạnh tín dụng vi mô, tiết kiệm vi mô là một trong những trụ cột quan trọng của tài chính vi mô.
Nếu như trước đây, tiết kiệm thường được hiểu đơn thuần là gửi tiền để dành, thì trong bối cảnh tài chính toàn diện hiện nay, tiết kiệm vi mô mang ý nghĩa rộng hơn. Đó là một công cụ giúp người dân học cách quản lý thu nhập, lập kế hoạch chi tiêu, và tích lũy cho tương lai, dù là cho những rủi ro bất ngờ hay cho các mục tiêu dài hạn như học hành của con cái, chăm sóc sức khỏe hay phát triển kinh tế hộ gia đình.
Với phụ nữ nghèo và cộng đồng yếu thế, tiết kiệm vi mô còn có ý nghĩa xã hội sâu sắc, giúp họ: (+) Tăng khả năng tự chủ và giảm phụ thuộc tài chính vào người khác; (+) Có nguồn dự phòng khi gặp khó khăn, tránh rơi trở lại vòng nghèo đói; (+) Và quan trọng hơn, hình thành niềm tin vào chính mình, rằng họ có thể quản lý và cải thiện cuộc sống bằng chính nỗ lực của bản thân.
Trong nhiều năm qua, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam luôn khuyến khích và tạo điều kiện cho các tổ chức TCVM phát triển hoạt động tiết kiệm, coi đây là một cấu phần quan trọng trong chiến lược tài chính toàn diện quốc gia. Thực tiễn tại TYM đã chứng minh rằng, khi phụ nữ và người nghèo được tiếp cận dịch vụ tiết kiệm phù hợp, họ không chỉ tiết kiệm để bảo vệ bản thân, mà còn tích lũy để đầu tư cho tương lai, cho gia đình, con cái và cộng đồng.
- Thực tiễn tiết kiệm vi mô tại TYM
Ngay từ những ngày đầu, TYM đã xác định rõ rằng tiết kiệm là nền tảng song hành cùng tín dụng trong sứ mệnh hỗ trợ phụ nữ nghèo phát triển kinh tế, thoát nghèo bền vững và nâng cao vị thế của mình trong gia đình cũng như xã hội.
Nếu các ngân hàng, định chế tài chính thường hướng đến khách hàng có thu nhập ổn định, thì mô hình tiết kiệm vi mô của TYM lại đi theo hướng ngược lại: đơn giản, gần gũi, linh hoạt và lấy phụ nữ nghèo làm trung tâm. TYM không chờ người nghèo tìm đến mình, mà chủ động đi đến từng thôn, từng hộ, từng người phụ nữ để hỗ trợ họ vay vốn, gửi tiết kiệm và đồng hành trên hành trình tự vươn lên. Để làm được điều đó, TYM phải “lập bản đồ đói nghèo”, xác định những địa bàn cần được hỗ trợ nhất. Thời điểm đó, khái niệm tài chính vi mô còn rất mới ở Việt Nam, nhiều người hoài nghi rằng phụ nữ nghèo còn chưa đủ ăn, lấy đâu tiền mà tiết kiệm. Nhưng thực tế hoạt động TYM đã chứng minh điều ngược lại. Người nghèo hoàn toàn có thể tiết kiệm, nếu được hướng dẫn, tạo điều kiện và khích lệ đúng cách.
Những năm đầu hoạt động, để trở thành khách hàng của TYM, mỗi chị em phải tham gia 5 buổi đào tạo cơ bản, học cách quản lý tài chính hộ gia đình, hiểu quy định về vay, trả, tiết kiệm, và vượt qua một vòng phỏng vấn cuối khóa. Khoản vay ban đầu rất nhỏ, chỉ vừa đủ để thử sức với mô hình sản xuất hoặc buôn bán nhỏ, nhưng mỗi đồng vốn đều đi cùng tiết kiệm. Song song với vốn vay, chị em bắt đầu gửi tiết kiệm hằng tuần ngay tại cụm – nơi TYM tổ chức sinh hoạt, giao lưu và thu tiền tiết kiệm ngay chính tại địa phương, nơi chị em sinh sống. Số tiền gửi có khi chỉ 3.000, 5.000 hay 10.000 đồng mỗi kỳ, bằng giá một mớ rau, một gói muối, nhưng đó là khởi đầu của thói quen tích lũy, của niềm tin rằng phụ nữ nghèo cũng có thể để dành cho tương lai. Mô hình này giúp phụ nữ tiết kiệm được thời gian, chi phí đi lại và quan trọng hơn, giúp hình thành kỷ luật tài chính đều đặn, dù thu nhập nhỏ đến đâu. Với nhiều người, vài trăm nghìn hay vài triệu đồng có thể là con số khiêm tốn, nhưng với phụ nữ nghèo, đó là vốn tự bảo vệ mình, khoản dự phòng khi ốm đau, mất mùa hay khi con cái đến tuổi đi học.
TYM đã giúp chị em nhận thấy bản chất của tiết kiệm không phải là phần còn lại sau khi chi tiêu, mà là phần cần được “dành riêng” trước tiên. Chính cách tiếp cận này đã giúp hàng chục nghìn phụ nữ có cuốn sổ tiết kiệm đầu tiên mang tên mình, là kết quả cho nỗ lực, kỷ luật và niềm tin của họ vào tương lai. Nhờ đó, các chị em không chỉ duy trì kỷ luật tín dụng tốt (thực tiễn của TYM: tỷ lệ hoàn trả của khách hàng TYM luôn đạt trên 99,9% qua các năm), tích lũy thêm vốn cho việc sản xuất kinh doanh, mà còn có thêm những khoản tiết kiệm cho bản thân và gia đình.
Điều làm nên khác biệt của TYM không chỉ là cung cấp dịch vụ tài chính, mà là thay đổi nhận thức về giá trị của tiết kiệm. Nếu trước đây, nhiều phụ nữ tin rằng chỉ người giàu mới có thể tiết kiệm, thì nay, họ hiểu rằng tiết kiệm không bắt đầu từ dư thừa, mà từ ý chí hướng tới tương lai. Mỗi khoản gửi dù nhỏ vẫn được cán bộ TYM ghi nhận cẩn thận, cập nhật định kỳ tại buổi họp cụm. Khi phụ nữ có khoản tiết kiệm, dù nhỏ, họ tự tin hơn trong các quyết định tài chính của gia đình, giảm phụ thuộc vào chồng hoặc người thân, và chủ động hơn trong cuộc sống. Không ít khách hàng TYM đã tích lũy đủ để mở rộng cửa hàng, đầu tư chăn nuôi, hoặc đơn giản là có một khoản dự phòng cho tương lai con cái.
Năm 2010 là dấu mốc quan trọng khi TYM được Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cấp Giấy phép hoạt động tài chính vi mô, trở thành tổ chức đầu tiên tại Việt Nam được phép huy động tiết kiệm từ công chúng. Từ đó, hoạt động tiết kiệm của TYM được mở rộng cả về quy mô và hình thức, bao gồm:
– Tiết kiệm bắt buộc: gắn liền với khoản vay, giúp khách hàng duy trì thói quen gửi đều đặn.
– Tiết kiệm tự nguyện: gửi – rút linh hoạt theo nhu cầu.
– Tiết kiệm có kỳ hạn: phục vụ các kế hoạch tài chính cụ thể như học tập, sửa nhà, mua sắm thiết bị …
Các sản phẩm được thiết kế để đáp ứng nhu cầu và khả năng tiết kiệm của từng đối tượng, theo phương châm đơn giản, an toàn, thuận tiện, phù hợp. Cùng với đó, TYM luôn coi giáo dục tài chính là yếu tố then chốt. Thông qua các buổi sinh hoạt nhóm, tập huấn, giao lưu, sinh hoạt chuyên đề, TYM hướng dẫn chị em lập kế hoạch chi tiêu, phân bổ ngân sách, xác định mục tiêu tiết kiệm và quản lý rủi ro trong gia đình. Những kỹ năng tưởng như đơn giản và cơ bản ấy lại có ý nghĩa quan trọng, giúp phụ nữ biết tính toán, biết lựa chọn, và quan trọng nhất là biết tin rằng mình có thể tích lũy cho tương lai.
Đến tháng 9 năm 2025, tổng số dư tiết kiệm tại TYM đạt hơn 2.300 tỷ đồng, tăng gấp hơn 30 lần so với thời kỳ khi được chuyển đổi thành tổ chức TCVM chính thức vào năm 2010. Đây là bước tiến quan trọng, thể hiện sự phát triển mạnh mẽ, ổn định và bền vững của mô hình tiết kiệm vi mô tại TYM sau hơn 30 năm hoạt động. Hiện nay, TYM phục vụ hơn 222.000 khách hàng, trong đó 100% khách hàng đều tham gia tiết kiệm. Số dư tiết kiệm hiện chiếm khoảng 70 – 80% tổng dư nợ. Hàng năm, số dư tiền gửi tiết kiệm của khách hàng TYM đều tăng bình quân từ 8-10%, cho thấy nhu cầu gửi tiết kiệm của phụ nữ ngày càng lớn, đồng thời thể hiện là sự gia tăng niềm tin, gắn bó của khách hàng. Cùng với đó là sự ủng hộ và đồng hành của cơ quan quản lý nhà nước, chính quyền địa phương và Hội LHPN các cấp đối với hoạt động TYM. Số dư tiết kiệm bình quân khách hàng tăng dần qua các năm, từ 1,2 triệu đồng/khách hàng năm 2010 lên hơn 10 triệu đồng/khách hàng vào năm 2025. Các con số này không chỉ minh chứng cho sự lớn mạnh về quy mô tài chính, mà quan trọng hơn, là bằng chứng cho sự thay đổi về tư duy và hành vi tài chính của hàng trăm nghìn phụ nữ nghèo, từ chỗ e ngại, chưa quen với khái niệm tiết kiệm, đến nay đã chủ động gửi tiền, tích lũy và lập kế hoạch tài chính cho tương lai.
- Tiết kiệm vi mô trong kỷ nguyên số
Trong bối cảnh nền kinh tế số phát triển mạnh mẽ, chuyển đổi số đang mở ra cơ hội lớn để thúc đẩy tài chính bao trùm, đưa dịch vụ tài chính, đặc biệt là tiết kiệm vi mô, đến gần hơn với người dân ở nông thôn, miền núi và vùng sâu, vùng xa.
Đối với các tổ chức tài chính vi mô như TYM, đây không chỉ là xu thế tất yếu, mà còn là con đường giúp rút ngắn khoảng cách số giữa người nghèo và hệ thống tài chính chính thức.
Nhận thức rõ điều đó, TYM đã chủ động triển khai nhiều giải pháp số hóa trong hoạt động tiết kiệm, với mục tiêu vừa nâng cao hiệu quả quản lý, vừa tăng tính thuận tiện cho khách hàng. Nổi bật, TYM tự nghiên cứu, phát triển và triển khai thành công ứng dụng TYM Mobile, giúp khách hàng và cán bộ tra cứu thông tin tài chính và thực hiện đăng ký nhiều nghiệp vụ qua ứng dụng một cách thuận tiện, nhanh chóng. Thông qua Ứng dụng, khách hàng có thể chủ động tra cứu số dư, theo dõi tài khoản và nhận thông báo giao dịch mọi lúc, mọi nơi, đồng thời hỗ trợ thực hiện quy trình đăng ký mở, rút và quản lý tiết kiệm, tăng tính minh bạch, giảm sai sót và tiết kiệm thời gian. Đặc biệt, với việc từng bước ứng dụng công nghệ số, nhiều khách hàng TYM, những phụ nữ ở vùng nông thôn đã lần đầu tiên tiếp cận và sử dụng dịch vụ tài chính chính thức, bước đầu làm quen với kỹ năng số, một trong những kỹ năng ngày càng quan trọng trong đời sống hiện đại. Không ít chị em chia sẻ rằng, họ cảm thấy tự tin hơn khi có thể tự mình kiểm tra số dư, giao dịch hoặc đặt kế hoạch tiết kiệm trên điện thoại, những điều tưởng chừng xa lạ trước đây. Từ 6.700 khách hàng ban đầu (2022) (tương đương 3,5% số khách hàng toàn TYM), đến hết tháng 9 năm 2025, TYM đã có gần 116.000 tài khoản khách hàng, tương đương hơn 52% tổng số khách hàng. Bên cạnh đó, TYM đẩy mạnh thanh toán không dùng tiền mặt trong các giao dịch vốn vay, tiền gửi. Đến hết tháng 9/2025, TYM có gần 113.000 khách hàng thực hiện thanh toán không dùng tiền mặt, chiếm hơn 51% trên tổng số khách hàng. Riêng trong tháng 09/2025, tổng số tiền khách hàng giao dịch qua tài khoản đạt hơn 334 tỷ đồng, chiếm 52% trên tổng số tiền giao dịch của khách hàng với TYM.
Với TYM, chuyển đổi số không chỉ là triển khai công nghệ, mà còn là chuyển đổi năng lực và tư duy của khách hàng. Do đó, song song với đầu tư hạ tầng kỹ thuật, TYM đặc biệt chú trọng giáo dục tài chính số, giúp phụ nữ hiểu, tin tưởng và sử dụng công nghệ an toàn. Các buổi tập huấn, sinh hoạt cụm, nội dung truyền thông được lồng ghép nội dung như cách sử dụng điện thoại để kiểm tra số dư và giao dịch, nhận diện rủi ro, phòng tránh lừa đảo trực tuyến, quản lý chi tiêu,… Nhờ vậy, phụ nữ không chỉ học cách dùng công nghệ, mà còn học cách sử dụng công nghệ để quản lý cuộc sống tài chính của mình. Đã có hơn 80.000 khách hàng, chồng và con khách hàng TYM được đào tạo và nâng cao kiến thức về công nghệ số theo chương trình nâng cao năng lực của TYM.
Có thể nói, công nghệ số không chỉ hỗ trợ TYM phục vụ khách hàng hiệu quả hơn, mà còn giúp người dân, đặc biệt là phụ nữ, tiếp cận dịch vụ tài chính chính thức một cách an toàn, thuận tiện và minh bạch. Trong bối cảnh số hóa, tiết kiệm vi mô tại TYM đang từng bước chuyển mình, nhưng bản chất của tiết kiệm vi mô, giá trị của niềm tin, sự tự chủ, và ước mơ được tích lũy từng ngày cho tương lai vẫn nguyên vẹn.
- Một số khuyến nghị chính sách
Từ thực tiễn hơn ba thập kỷ hoạt động trong lĩnh vực tài chính vi mô, TYM nhận thấy tiết kiệm vi mô đang ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong việc mở rộng tiếp cận tài chính, nâng cao năng lực tự chủ của phụ nữ và cộng đồng yếu thế, góp phần thực hiện hiệu quả Chiến lược tài chính toàn diện quốc gia. Để mô hình này phát huy hiệu quả hơn nữa vai trò của mình, TYM xin đề xuất một số nội dung sau đây tới các cơ quan quản lý nhà nước và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam:
Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động tài chính vi mô và tiết kiệm vi mô, đặc biệt là tạo điều kiện để các tổ chức tài chính vi mô triển khai linh hoạt hơn các hình thức tiết kiệm số, tiết kiệm nhóm, tiết kiệm mục tiêu phù hợp với từng đối tượng khách hàng.
Thứ hai, đẩy mạnh chuyển đổi số trong lĩnh vực tài chính vi mô, bao gồm hỗ trợ hạ tầng công nghệ, đào tạo năng lực số cho cán bộ và khách hàng, khuyến khích ứng dụng công nghệ tài chính phù hợp với người thu nhập thấp.
Thứ ba, lồng ghép giáo dục tài chính và giáo dục tiết kiệm vào các chương trình an sinh, phát triển nông thôn và bình đẳng giới, nhằm giúp phụ nữ và cộng đồng yếu thế chủ động hơn trong quản lý tài chính cá nhân, góp phần vào phát triển bền vững của đất nước.
Trong kỷ nguyên số hôm nay, khi công nghệ thay đổi cách chúng ta tiếp cận tài chính từng ngày, tiết kiệm vi mô vẫn giữ nguyên giá trị cốt lõi, góp phần trao quyền và củng cố nền tảng tài chính cho phụ nữ và cộng đồng yếu thế.
Với những chính sách phù hợp, sự hỗ trợ về hạ tầng số, và sự đồng hành của cơ quan quản lý nhà nước, và nỗ lực của các tổ chức tài chính vi mô, TYM tin rằng mỗi đồng tiết kiệm nhỏ hôm nay sẽ trở thành nền tảng cho một tương lai tự chủ, công bằng và bền vững hơn cho phụ nữ và cộng đồng yếu thế.
Tổng Giám đốc TYM Phạm Thị Thùy Linh